Kidney Stone Symptoms in Marathi - किडनी कचऱ्याचे संकेत आणि लक्षणे

किडनी स्टोन म्हणजे नेमकं काय?

किडनी स्टोन हे यूरीनमधील रसायनांपासून तयार होणारे कठीण पदार्थ आहेत. ते विविध आकार आणि मापाचे असू शकतात, परंतु ते सहसा लहान असतात आणि लघवीच्या मार्गातून सहजपणे बाहेर पडू शकतात. तथापि, काही प्रकरणांमध्ये, किडनी स्टोन मोठे असू शकतात आणि ते यूरीनरी ट्रॅक मध्ये अडथळा आणू शकतात, ज्यामुळे गंभीर वेदना आणि गुंतागुंत होऊ शकते.

लघवीमध्ये विविध प्रकारचे वेस्ट पदार्थ विरघळतात. जेव्हा यूरीन मध्ये खूप कचरा जमा होतो तेव्हा त्यात क्रिस्टल्स तयार व्हायला सुरुवात होते. क्रिस्टल जवळपासचे सर्व घटक आकर्षित करतात आणि ते एकत्र जोडून स्टोन मध्ये रूपांतरित होतात जो लघवीसह शरीराबाहेर सहसा जात नाही आणि तिथेच अडकून असतो आणि हळू हळू मोठा होऊ लागतो. बहुतेक लोकांमध्ये, पुरेसा द्रव असला की ते यूरीनवाटे बाहेर पडते किंवा यूरीन मधीन इतर रसायने त्यास स्टोन बनण्यापासून  थांबवतात. कॅल्शियम, ऑक्सलेट, युरेट, सिस्टिन, झेंथाइन आणि फॉस्फेट ही स्टोन तयार करणारी रसायने आहेत.

एकदा स्टोन तयार झाल्यानंतर, तो एकतर किडनी मध्ये राहू शकतो किंवा यूरिनरी ट्रॅक्ट द्वारे यूरिनरी ब्‍लॅडरमध्ये जाऊ शकतो. कधीकधी, लहान स्टोन कमीतकमी अस्वस्थतेसह लघवीद्वारे शरीरातून बाहेर पडण्यास सक्षम असतात. पण, जर स्टोन हलले नाहीत तर ते किडनी, यूरिनरी ब्‍लॅडर, यूरेटर्स किंवा युरेथ्रा मध्ये जाऊन राहू शकतात, ज्यामुळे मग वेदना होऊ लागतात.

किडनी स्टोनची लक्षणे

किडनी स्टोनची लक्षणे स्टोनच्या आकारावर आणि स्थितीवर अवलंबून असतात. लहान स्टोन सहसा कोणतीही लक्षणे निर्माण करत नाहीत. मोठे स्टोन यूरिनरी ट्रॅक्ट मध्ये अडकून त्यामुळे वेदना, रक्तस्त्राव आणि इतर समस्या होऊ शकतात.

सामान्य लक्षणे

• खालच्या पाठीच्या दोन्ही बाजूला तीव्र वेदना
• यूरीन मध्ये रक्त
• मळमळ किंवा उलट्या
• ताप आणि थंडी
• वारंवार लघवी करण्याची इच्छा
• लघवी करताना जळजळ

अतिरिक्त लक्षणे

• पोटदुखी
• ढगाळ किंवा दुर्गंधीयुक्त यूरीन
• लघवी कमी होणे

किडनी स्टोन दुखू लागतो तेव्हा तो यूरिनरी ट्रॅक्ट मध्ये अडखळतो. यामुळे तीव्र वेदना होतात. लहान स्टोन सहसा स्वतःहून निघून जातात. मोठ्या स्टोनसाठी औषधे किंवा सर्जरी आवश्यक असू शकते.

किडनी स्टोन होण्याची कारणे 

किडनी स्टोन होण्याची अनेक कारणे आहेत. यामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:

• पाणी पिण्याचे प्रमाण कमी असणे: लघवीमध्ये खनिजांची पातळी जास्त असल्यास, ते एकत्र येऊन स्टोन बनू शकतात. पाणी पिण्याचे प्रमाण वाढल्याने लघवीचे प्रमाण वाढते आणि खनिजांची पातळी कमी होते.
• व्यायामाचा अभाव: व्यायाम केल्याने लघवीचे प्रमाण वाढते आणि खनिजांची पातळी कमी होते.
• लठ्ठपणा: लठ्ठपणामुळे शरीरात कॅल्शियमचे प्रमाण वाढते, ज्यामुळे किडनी स्टोन होण्याचा धोका वाढतो.
• वजन कमी करण्याची सर्जरी: वजन कमी करण्यासाठी सर्जरी केल्याने शरीरात कॅल्शियमचे प्रमाण वाढते, ज्यामुळे किडनी स्टोन होण्याचा धोका वाढतो.
• जास्त मीठ किंवा साखर असलेले अन्न खाणे: जास्त मीठ किंवा साखर असलेले अन्न खाल्याने लघवीमध्ये खनिजांची पातळी वाढते, ज्यामुळे किडनी स्टोन होण्याचा धोका वाढतो.
• संसर्ग: किडनीमध्ये इन्फेक्शन झाल्यास, त्यातून खनिज बाहेर पडू शकतात आणि स्टोन बनू शकतो.
• कुटुंबिक इतिहास: किडनी स्टोन जर यापूर्वी कुटुंबात कुणाला झाला असेल तर त्यामुळे किडनी स्टोन होण्याचा धोका जास्त असतो.

किडनी स्टोनचे प्रकार

किडनी स्टोन हे खनिजे आणि क्षारांपासून बनलेले असतात जे यूरीन एकत्र येऊन स्टोन बनतात. किडनी स्टोनचे चार मुख्य प्रकारचे असतात:

1) कॅल्शियम ऑक्सलेट स्टोन: हे सर्वात सामान्य प्रकारचे किडनी स्टोन आहेत. ते यूरीनमध्ये कॅल्शियम आणि ऑक्सालेटच्या पातळीमुळे होतात. कॅल्शियम आणि ऑक्सालेटचे प्रमाण वाढवू शकणारे घटक म्हणजे:

• कमी पाणी पिणे
• जास्त मीठ खाणे
• काही औषधे
• काही आहारातील घटक, जसे की पालक, चॉकलेट आणि स्ट्रॉबेरी

2) युरिक ऍसिड स्टोन: हे दुसऱ्या क्रमांकाचे सर्वात सामान्य प्रकारचे किडनी स्टोन आहेत. ते यूरीन मध्ये युरिक ऍसिडच्या पातळीमुळे होतात. युरिक ऍसिडचे प्रमाण वाढवू शकणारे घटक म्हणजे:

• जास्त प्रमाणात प्रोटीन खाणे
• जास्त प्रमाणात अल्कलाइन पेये पिणे
• काही औषधे
• काही जेनेटिक स्थिती

3) स्ट्रुवाइट स्टोन: हे कमी सामान्य प्रकारचे किडनी स्टोन आहेत. ते यूरीन मध्ये संक्रमणामुळे होतात. संक्रमणामुळे यूरीन मध्ये स्ट्रुवाइट तयार होते, जे नंतर स्टोन बनू शकते.

4) सिस्टिन स्टोन: हे सर्वात दुर्मिळ प्रकारचे किडनी स्टोन आहेत. ते एका आनुवंशिक स्थितीमुळे होतात ज्यामध्ये यूरीनमध्ये सिस्टिनचे प्रमाण वाढते. सिस्टिन हे एक नैसर्गिक अमीनो ऍसिड आहे जे सामान्यतः यूरीनमध्ये विरघळते. तथापि, जर यूरीन मध्ये सिस्टिनचे प्रमाण जास्त असेल तर ते स्टोन बनू शकते.

किडनी स्टोनचे निदान कसे केले जाते?

किडनी स्टोनचे निदान करण्यासाठी, डॉक्टर तुमच्या मेडिकल हिस्ट्री बद्दल प्रश्न विचारतील आणि तुमची शारीरिक तपासणी करतात. तुमच्या लक्षणांवर आधारित, ते तुम्हाला इमेजिंग चाचण्या घेण्यास सांगू शकतात.

• इमेजिंग टेस्ट : इमेजिंग टेस्ट किडनी स्टोनचा आकार आणि स्थान दर्शवू शकतात. या टेस्ट मध्ये हे समाविष्ट असू शकते:
• सीटी स्कॅन: हा एक शक्तिशाली एक्स-रे प्रकार आहे जो 3D चित्र तयार करतो. सीटी स्कॅन किडनी स्टोनचे सर्वात अचूक निदान प्रदान करू शकतो.
• KUB एक्स-रे: हा एक सोपा एक्स-रे आहे जो किडनी, ब्लॅडर आणि यूरेथ्रा चे फोटो काढतो. KUB एक्स-रे हे स्टोनचे आकार आणि स्थान दाखवू शकतात, परंतु ते सीटी स्कॅनइतके अचूक नाहीत.
• इंट्राव्हेनस पायलोग्राम: या टेस्टमध्ये, तुमच्या रक्तात रंगीत शाई सोडली जाते. शाई ही यूरीन प्रणालीतून वाहते आणि एक्स-रेवर स्पष्ट होते. इंट्राव्हेनस पायलोग्राम स्टोनचे आकार आणि स्थान दर्शवू शकते, परंतु ते सीटी स्कॅन किंवा KUB एक्स-रे इतके सामान्य नाहीत.

रक्त आणि लघवीचे चाचण्या

तुमच्या किडनी आरोग्याचे मूल्यांकन करण्यासाठी आणि स्टोनचे कारण शोधण्यासाठी, तुमचे डॉक्टर रक्त आणि लघवीच्या चाचण्या घेऊ शकतात. या चाचण्यांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते:

1. Uric acid test
2. PTH test
3. Uric acid 24 hrs test

रक्तातील कॅल्शियम, फॉस्फरस आणि युरिक ऍसिडची पातळी: हे खनिज स्टोन तयार होण्यास योगदान देऊ शकतात.

२४ तासांची लघवी: या चाचणीमध्ये, तुम्हाला २४ तासांच्या कालावधीत तुमची सर्व लघवी गोळा करावी लागेल. ही चाचणी स्टोन तयार होण्यास योगदान देणाऱ्या खनिजांची पातळी मोजण्यास मदत करते.

स्टोनचे कारण शोधणे: तुमचा स्टोन बाहेर पडल्यानंतर, तुमचा डॉक्टर त्याचे विश्लेषण करू शकतो. स्टोनच्या प्रकारानुसार, तुमचे डॉक्टर स्टोन तयार होण्याची संभाव्य कारणे ओळखण्यास मदत करू शकतात.

किडनी स्टोनचे निदान करण्यासाठी, तुमचे डॉक्टर तुमच्या मेडिकल हिस्ट्रीबद्दल प्रश्न विचारतील, तुमची शारीरिक तपासणी करतील आणि इमेजिंग टेस्ट घेण्यास सांगतील. स्टोनचे कारण शोधण्यासाठी, तुमचा डॉक्टर रक्त आणि लघवीच्या चाचण्या देखील घेऊ शकतो.

किडनी स्टोनचा उपचार

• किडनी स्टोनचा उपचार मुलांमध्ये आणि प्रौढांमध्ये समान असतो.
• जर स्टोन लहान असेल तर, भरपूर पाणी प्या. हे स्टोन लघवीमध्ये विरघळण्यास मदत करेल.
• जर स्टोन मोठा असेल किंवा लघवीचा प्रवाह रोखत असेल तर, डॉक्टर सर्जरीशिवाय स्टोन काढून टाकण्यासाठी औषधे लिहून देऊ शकतात.
• जर स्टोन खूप मोठा किंवा गुंतागुंतीचा असेल तर, डॉक्टर त्यावर सर्जरी करू शकतात.

सर्जरीशिवाय उपचार

• भरपूर पाणी पिणे: स्टोन लघवीमध्ये विरघळण्यास मदत करण्यासाठी भरपूर पाणी प्या. दररोज किमान 8 ग्लास पाणी प्या.
• औषधे: डॉक्टर स्टोन विरघळण्यास मदत करण्यासाठी औषधे लिहून देऊ शकतात. या औषधांमध्ये ऍसिड-विरोधी औषधे आणि कॅल्शियम ऑक्सालेटच्या निर्मिती कमी करणारी औषधे यांचा समावेश होतो.

शस्त्रक्रिया

• शॉक-वेव्ह लिथोट्रिप्सी: या प्रक्रियेत, हाय एनर्जी साऊंड वेव्ह चा वापर करून स्टोनच्या तुकड्यांमध्ये स्फोट केले जातात. हे तुकडे नंतर लघवीमध्ये सहजपणे निघून जातात.
• यूरिटेरोस्कोपी: या प्रक्रियेत, यूरेथ्राद्वारे एंडोस्कोपला आत घालतात. एंडोस्कोपमध्ये एक लहान कॅमेरा आणि उपकरणे असतात ज्यांचा वापर स्टोन काढण्यासाठी केला जातो.
• पर्क्यूटेनियस नेफ्रोलिथोटोमी/नेफ्रोलिथोट्रिप्सी: या प्रक्रियेत, किडनी मध्ये एक छोटा छिद्र पाडला जातो. या छिद्रातून एक एंडोस्कोप घातला जातो आणि स्टोन काढला जातो.

किडनी स्टोनचा प्रतिबंध

किडनी स्टोनचा प्रतिबंध करण्यासाठी आपण खालील गोष्टी करू शकता:

• भरपूर पाणी प्या.
• कमी मीठ खा.
• कमी मांस खा.
• फळे आणि भाज्या जास्त खा.
• कॅल्शियमयुक्त पदार्थ आणि ओक्सालेटयुक्त पदार्थ एकत्र खाऊ नका.

जर तुम्हाला किडनी स्टोनची लक्षणे दिसली तर, त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.