आपले शरीर विविध शारीरिक प्रक्रियांसाठी विविध जीवनसत्त्वे आणि खनिजे वापरते आणि चयापचय करते. व्हिटॅमिन बी 12, अगदी कमी दर्जाचे असले तरीही, ऊर्जा उत्पादन, डीएनए संश्लेषण आणि शरीरातील मज्जासंस्थेच्या कार्यांना समर्थन देण्यासाठी आवश्यक असलेले सर्वात महत्वाचे जीवनसत्व आहे.

भारत, मेक्सिको, मध्य, आणि दक्षिण अमेरिका, आफ्रिका इत्यादी देशांमध्ये व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेचे अहवाल अधिकाधिक प्रचलित होत आहेत. युनायटेड स्टेट्समध्येही त्याचे प्रमाण वाढत आहे.

व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेमागील प्राथमिक कारण म्हणून लोक शाकाहारी किंवा शाकाहारी असण्यासारख्या आहार आणि जीवनशैलीच्या निवडींना अनेकदा खलनायक ठरवतात, जे एकमेव कारण नाही. खरं तर, शरीराची पोषक द्रव्ये शोषून घेण्याची क्षमता वयोमानानुसार झपाट्याने कमी होते, ज्यामुळे कमतरता येते.

हा लेख व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेच्या काही चिंताजनक लक्षणांवर आणि त्यावर मात करण्यासाठी आपण काय करू शकता यावर विचार करेल.

व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेची कारणे कोणती आहेत?

व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेमागील कारणे बहुतेक वेळा जीवनशैली, शारीरिक आणि आहारातील गुंतागुंत असतात. याचा थेट परिणाम असू शकतो:

आहारातील निवडी – व्हिटॅमिन बी 12 हे प्रामुख्याने अंडी, दूध, मांस इत्यादी प्राण्यांच्या उत्पादनांमध्ये आढळते. म्हणून, आहारात समाविष्ट न केल्याने शरीरात व्हिटॅमिन बी 12 च्या उपलब्धतेमध्ये तीव्रपणे अडथळा निर्माण होतो, ज्यामुळे त्याची कमतरता निर्माण होते.

अपायकारक अशक्तपणा – हा एक स्वयंप्रतिकार विकार आहे जेथे रोगप्रतिकारक प्रणाली पोटातील आंतरिक घटकावर हल्ला करते, जी शरीरात व्हिटॅमिन बी 12 शोषणासाठी जबाबदार असते.

गॅस्ट्रिक शस्त्रक्रिया – पोटाचे किंवा आतड्याचे काही भाग काढून टाकणे ज्यामुळे आंतरिक घटक तयार होतो, ज्यामुळे व्हिटॅमिन बी 12 चे अपव्यय होऊ शकते, ज्यामुळे कमतरता निर्माण होऊ शकते.

आतड्यांसंबंधी गुंतागुंत – क्रोहन रोग किंवा सेलिआक रोग असलेल्या लोकांमध्ये व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता विकसित होण्याचा धोका जास्त असतो कारण ते निरोगी आतड्यांसंबंधी कार्य असलेल्या व्यक्तीला विरोध करतात.

आता तुम्हाला कारणे माहित आहेत, चला लक्षणांकडे वळू या.

व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेची लक्षणे कोणती आहेत?

व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता शरीरात अगदी ठळकपणे दिसून येते कारण ती चिंताजनक लक्षणे म्हणून प्रकट होते. तुम्हाला फक्त जागरुक राहण्याची गरज आहे आणि त्यांना कर्बसाइडवर घासण्याऐवजी तुम्हाला जाणवत असलेल्या लक्षणांच्या नोंदी घ्या.

खालील काही प्रमुख लक्षणे आहेत ज्यांची तुम्ही काळजी घेतली पाहिजे:

1. थकवा आणि अशक्तपणा अनुभवणे

जर तुम्ही सतत थकलेले असाल आणि दिवसेंदिवस थकवा आणि अशक्तपणा जाणवत असाल तर हे कामाच्या ताणापेक्षा जास्त असू शकते. व्हिटॅमिन बी 12 शरीराच्या उर्जा उत्पादनात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते, म्हणून जेव्हा तुम्ही ते कमी करत असाल, तेव्हा तुमच्या शरीरात तुम्हाला दिवसभर चालू ठेवण्यासाठी पुरेशी ऊर्जा नसण्याची शक्यता आहे.

शिवाय, व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता लाल रक्तपेशींच्या कमी उत्पादनाशी संबंधित आहे, ज्यामुळे संपूर्ण शरीरात इष्टतम ऑक्सिजनचा पुरवठा प्रतिबंधित होतो – ज्यामुळे थकवा येतो.

वेळेवर उपचार न केल्यास, शरीरातील लाल रक्तपेशींची पातळी सतत कमी राहिल्याने मेगालोब्लास्टिक अॅनिमियाचा धोका निर्माण होऊ शकतो, ज्यामुळे दिवसभर उर्जेची पातळी बदलते.

2. तोंडाचे व्रण आणि ग्लॉसिटिस

जरी प्रत्येक रुग्णामध्ये हे सामान्य लक्षण नसले तरी, काही लोक तोंडी पोकळीत तोंडात अल्सर विकसित होत असल्याचे नोंदवतात. हे सहसा वेदनादायक असतात आणि तोंडात जळजळ होतात, जे काही खाल्ल्यावर वाढतात.

व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेचे आणखी एक शक्तिशाली तोंडी लक्षण म्हणजे ग्लोसिटिस. ही अशी स्थिती आहे जी जीभेवर परिणाम करते, रुग्णामध्ये तिचा आकार आणि रंग बदलतो. काहींना त्यांच्या संपूर्ण जिभेवर लहान अडथळे जाणवत असल्याचा अहवाल दिला जातो, ज्यामुळे अनेकदा चवीची भावना बिघडते आणि लोकांच्या भूकेवर तीव्र परिणाम होतो.

3. फिकट गुलाबी आणि पिवळी त्वचा दिसणे

त्वचेवर फिकटपणा किंवा पिवळेपणा दिसणे अनेकदा आपल्या मनाला असा विचार करण्यास पुनर्निर्देशित करते की रुग्णाला कावीळ आहे. हे संभाव्य कारण असू शकते, व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता देखील फिकट गुलाबी आणि पिवळी त्वचा दिसणे म्हणून प्रकट होते.

लोहाची कमतरता असलेल्या अॅनिमियाचे पुष्टी निदान झालेल्या रुग्णांना हे लक्षण दिसण्याचा धोका जास्त असतो. शरीरात परिपक्व लाल रक्तपेशींच्या कमतरतेमुळे संपूर्ण त्वचेवर फिकटपणा येतो.

जसे आपण कावीळ बद्दल बोलत होतो, तुम्हाला माहित आहे का की व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेमुळे कावीळ देखील होऊ शकते? व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेमुळे शरीरातील बिलीरुबिन वाढते, ज्यामुळे शरीरात हेमोलिसिस होते.

4. शरीराच्या हातपायांमध्ये काटेरी खळबळ

व्हिटॅमिन बी 12 चे मज्जासंस्थेच्या कार्याचे नियमन करण्यावर खूप प्रमुख प्रभाव आहे. मायलिन शीथच्या निर्मितीमध्ये ते महत्त्वाची भूमिका बजावते. हा स्निग्ध पदार्थ मज्जातंतूंभोवती बफर म्हणून काम करण्यासाठी जबाबदार असतो ज्यामुळे त्यांना कोणतेही बाह्य धक्के, हवामानातील बदल इ.पासून संरक्षण मिळते.

व्हिटॅमिन B12 च्या कमतरतेमुळे ही प्रक्रिया बिघडते, ज्यामुळे बोटांच्या आणि पायांच्या टोकांना काटेरी संवेदना होतात. या स्थितीला पॅरेस्थेसिया असे म्हणतात आणि बहुतेकदा रुग्णामध्ये दिवसभर अस्वस्थ भावना म्हणून प्रकट होते.

5. सततची डोकेदुखी

व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेचे आणखी एक न्यूरोलॉजिकल लक्षण म्हणजे सतत डोकेदुखीचा अनुभव घेणे. बहुतेक लोक ज्यांना मायग्रेन डोकेदुखीचा इतिहास आहे त्यांच्या शरीरात व्हिटॅमिन बी 12 कमी असते, जसे की अनेक अभ्यासांमध्ये दिसून आले आहे.

व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता आणि डोकेदुखी यांच्यातील संबंधाचा कोणताही ठोस पुरावा नसला तरी, ठोस संबंध स्थापित करण्यासाठी अधिक संशोधन केले जात आहे.

Why Choose Redcliffelabs?

Redcliffe Labs is India’s fastest growing diagnostics service provider having its home sample collection service in more than 230+ cities with 73+ labs across India.

NABL accredited labs

Most affordable Prices

Free Home Sample Pickup

Painless Sample Collection

Get Reports In 24 hours

Free Consultation

6. पोट किंवा जठरोगविषयक समस्या

व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेचे सर्वात चिंताजनक लक्षण म्हणजे मळमळ, बद्धकोष्ठता, गॅस, गोळा येणे, अतिसार इत्यादींसह गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल गुंतागुंतांची मालिका.

जर तुम्हाला सतत “पोटाच्या समस्या” येत असतील, तर हे व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेचे लक्षण असू शकते. अशा प्रकरणांमध्ये, त्वरीत औपचारिक निदान मिळवणे महत्त्वपूर्ण आहे.

तथापि, आणखी एक गोष्ट लक्षात घेण्यासारखी आहे की बहुतेक जीआय लक्षणे विशिष्ट नसतात. याचा अर्थ असा आहे की या समस्येस कारणीभूत असलेल्या इतर मूलभूत गुंतागुंत असू शकतात. लक्षणे कदाचित औषधांचा दुष्परिणाम, सक्रिय संसर्ग इत्यादी असू शकतात.

शरीरात व्हिटॅमिन बी 12 ची संभाव्य कमतरता दर्शविणारी कोणतीही इतर लक्षणे तुम्ही पाहू शकता. तसे झाल्यास, सुरक्षित बाजूसाठी सर्वसमावेशक चाचण्या करून घेणे हे आदर्श आहे.

7. नैराश्य आणि नैराश्याची लक्षणे

अभ्यासात असे आढळून आले आहे की व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता असलेल्या लोकांमध्ये नैराश्याचा धोका वाढतो. हे मुख्यतः शरीरात व्हिटॅमिन बी 12 च्या इष्टतम उपलब्धतेच्या कमतरतेमुळे मध्यवर्ती मज्जासंस्थेच्या खराब कार्यामुळे आहे.

व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेमुळे होमोसिस्टीन नावाच्या अमीनो ऍसिडचे प्रगतीशील उत्पादन देखील होते, ज्यामुळे ऑक्सिडेटिव्ह ताण, डीएनए नुकसान, थकवा, थकवा आणि शरीरातील मज्जासंस्थेचे कार्य कमी होऊ शकते, ज्यामुळे रुग्णांमध्ये नैराश्याची लक्षणे दिसू शकतात.

व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता, होमोसिस्टीन आणि नैराश्य यांच्यातील थेट संबंधाची पुष्टीही अभ्यासांनी केली आहे.

अगदी सामान्य नसले तरी, व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता असलेल्या रुग्णांना योग्य उपचार न करता मूड डिसऑर्डर आणि मनोविकृती विकसित होत असल्याच्या बातम्या आहेत.

8. कमी संज्ञानात्मक कार्ये

तुम्हाला काही गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण येत आहे का? जर होय, तर ते व्हिटॅमिन बी 12 ची अपरिचित कमतरता दर्शवू शकते. मध्यवर्ती मज्जासंस्थेची कार्यक्षमता कमी झाल्यामुळे मेंदूचे धुके होते, जे लक्ष केंद्रित आणि एकाग्रतेच्या अभावास कारणीभूत ठरते.

असे परिणाम वयोमानानुसार अधिक वाईट होतात, विशेषत: व्हिटॅमिन बी 12 चे अपशोषण वयानुसार अधिक होत असल्यामुळे. अभ्यासात असे आढळून आले आहे की व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता असलेल्या लोकांना अनेकदा मानसिक दुर्बलता आणि संज्ञानात्मक कार्य कमी होते.

तथापि, वेळेवर निदान आणि पूरकतेने स्थिती सुधारू शकते, ज्यामुळे रुग्णाला जीवनाचा दर्जा अधिक चांगला मिळू शकतो.

9. स्नायूंशी संबंधित गुंतागुंत

शरीरातील मोटर आणि संवेदी मज्जातंतूंच्या कार्यामध्ये बिघाड झाल्यामुळे, व्हिटॅमिन बी 12 मजबूत स्नायू क्रॅम्प आणि कमकुवतपणामध्ये योगदान देऊ शकते.

वेळेवर उपचार न केल्यास, ही स्नायू-संबंधित लक्षणे कालांतराने खराब होऊ शकतात, ज्यामुळे रुग्णामध्ये अ‍ॅटॅक्सियाची गुंतागुंत होऊ शकते किंवा खराब संतुलन आणि समन्वय होऊ शकतो.

व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता असलेल्या बहुतेक लोकांना स्नायूंच्या समन्वयाचा अभाव जाणवतो आणि ते फिरत असताना त्यांना सरळ रेषेत किंवा संतुलित पवित्र्यात चालणे कठीण जाते.

10. इतर संभाव्य लक्षणे

व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेच्या या प्राथमिक लक्षणांव्यतिरिक्त, काही ऍक्सेसरी देखील आहेत ज्यांचा उल्लेख करणे योग्य आहे.

व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता असलेल्या बहुतेक पुरुषांना इरेक्टाइल डिसफंक्शनचा अनुभव येतो, विशेषत: शरीरात होमोसिस्टीनच्या वाढीव उत्पादनामुळे.

शिवाय, इष्टतम व्हिटॅमिन बी 12 पातळीचा अभाव देखील दृष्टीच्या समस्यांना कारणीभूत ठरू शकतो, ज्यामुळे दृष्टी खराब होते किंवा त्या भागात वेदना आणि सुन्नपणा जाणवू शकतो. डोळ्यांतील ऑप्टिक नर्व्हच्या प्रभावित कार्यामुळे हे घडते.

क्वचित प्रसंगी, व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेमुळे व्यक्तिमत्त्वातही बदल होऊ शकतो. हे एक अतिशय सामान्य लक्षण नाही परंतु सूचीमध्ये उल्लेख करण्यायोग्य आहे.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

तुमचा B12 धोकादायक रीतीने कमी झाल्यास काय होईल?

धोकादायकरित्या कमी व्हिटॅमिन बी 12 मुळे बद्धकोष्ठता, गॅस, अतिसार इत्यादी गंभीर GI-संबंधित लक्षणे होऊ शकतात. त्याशिवाय, ते पॅरेस्थेसिया आणि इतर मानसिक आरोग्य-संबंधित गुंतागुंत देखील वाढवू शकते.

बी 12 ची कमतरता दूर करण्याचा सर्वात जलद मार्ग कोणता आहे?

व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता दूर करण्याचा सर्वात जलद मार्ग म्हणजे पूरक आहार. यात सायनोकोबालामीनचा वापर समाविष्ट आहे, जो रुग्णाच्या कमतरतेच्या प्रमाणात अवलंबून विशिष्ट डोसमध्ये लिहून दिला जातो.

कोणते फळ व्हिटॅमिन बी 12 मध्ये समृद्ध आहे?

केळीमध्ये सर्वाधिक प्रमाणात व्हिटॅमिन बी 12 असते, जे दररोज खाल्ले तर काही प्रमाणात या कमतरतेचा सामना करू शकतो.

निष्कर्ष

व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता ही एक अतिशय गंभीर क्लिनिकल गुंतागुंत आहे. जर तुम्हाला यापैकी कोणतीही चिंताजनक आणि सुरुवातीच्या लक्षणांचा अनुभव येत असेल तर, डॉक्टरांशी चर्चा करणे हे आदर्श आहे. पातळी तपासण्यासाठी तुमचे डॉक्टर लक्षणांच्या आधारे व्हिटॅमिन बी12 विश्लेषण चाचणी लिहून देतील.

विलंब न लावता चाचणी पूर्ण केल्याने तुमच्या जीवनाच्या गुणवत्तेत आमूलाग्र बदल होऊ शकतात. हे केवळ संभाव्य निदानाची हमी देत नाही तर याचा अर्थ असा आहे की आपण व्हिटॅमिन बी 12 च्या कमतरतेवर उपचार करण्यासाठी आणि चांगल्यासाठी लक्षणे काढून टाकण्यासाठी संबंधित उपचार मिळवू शकता. या प्रकरणात कोणत्याही पुढील प्रश्नांशिवाय चाचणीला प्राधान्य द्या.