किडनी हे महत्त्वाचे अवयव आहेत जे आपले संपूर्ण आरोग्य राखण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. ते रक्तप्रवाहातून टाकाऊ पदार्थ आणि अतिरिक्त लिक्वीड फिल्टर करतात, रक्तदाब नियंत्रित करतात आणि विविध शारीरिक कार्यांसाठी आवश्यक हार्मोन्स तयार करतात. परंतु, जेव्हा किडनी खराब होते, तेव्हा तिची ही सर्व महत्त्वपूर्ण कार्ये करण्याची क्षमता धोक्यात येते. लवकर निदान आणि वेळेवर आवश्यक ते पाऊल उचलण्यासाठी किडनीच्या नुकसानीची लक्षणे समजून घेणे आवश्यक आहे. या लेखात, आम्ही किडनीच्या नुकसानाची सामान्य लक्षणे जणू ज्याकडे तुम्ही अजिबात दुर्लक्ष करू नये.

किडनी खराब होण्याचे प्रकार

1) ऍक्यूट किडनी फेल्युअर (Acute Kidney Failure - AKF)

लक्षणे: ऍक्यूट किडनी फेल्युअरमध्ये, किडन्या अचानक काम करणे बंद करतात. यामुळे थकवा, सूज, मळमळ, उलट्या, लघवी कमी होणे आणि श्वास घेण्यास त्रास यांसारखी लक्षणे दिसू शकतात.

कारणे: ऍक्यूट किडनी फेल्युअर अनेक कारणांमुळे होऊ शकते, जसे की:

- निर्जलीकरण

- रक्तस्त्राव

- ऍनाफिलॅक्सिस

- औषधं

- विषारी पदार्थ

- संसर्ग

2) क्रोनिक किडनी फेल्युअर (Chronic Kidney Disease - CKD)

लक्षणे: क्रोनिक किडनी फेल्युअरमध्ये, किडन्या हळूहळू कार्य करणे बंद करतात. सुरुवातीच्या टप्प्यात, कोणतीही लक्षणे दिसू शकत नाहीत. तथापि, रोग प्रगतीपथावर असताना, थकवा, सूज, मळमळ, उलट्या, लघवी कमी होणे आणि श्वास घेण्यास त्रास यांसारखी लक्षणे दिसू शकतात.

कारणे: क्रोनिक किडनी फेल्युअर अनेक कारणांमुळे होऊ शकते, जसे की:

• मधुमेह
• उच्च रक्तदाब
• ग्लोमेरुलोनेफ्रायटिस
• पॉलीसिस्टिक किडनी रोग

1. सतत थकवा आणि अशक्तपणा

पुरेशी विश्रांती घेतल्यानंतरही सतत थकल्यासारखे वाटणे हे किडनी खराब होण्याचे संकेत असू शकते. जेव्हा किडनी योग्यरित्या कार्य करत नाहीत, तेव्हा विषारी पदार्थ आणि टाकाऊ पदार्थ रक्तप्रवाहात जमा होऊ लागतात, ज्यामुळे थकवा आणि अशक्तपणा येतो. जर तुम्हाला वारंवार उर्जेची कमतरता भासत असेल, तर पुढील मूल्यमापनासाठी हेल्थकेअर प्रोफेशनलचा सल्ला घ्यावा.

2. सूज आणि द्रव धारणा

किडनी नुकसानाचे आणखी एक सामान्य लक्षण म्हणजे सूज येणे, विशेषत: गुडघ्या पासूनचा भाग, घोटे आणि पाय. जेव्हा किडनी बिघडलेले असतात, तेव्हा ते शरीरातून अतिरिक्त लिक्वीड काढून टाकण्यासाठी प्रयत्न करत असतात, पण ते सफल होत नाही, ज्यामुळे लिक्वीड तिथेच टिकून राहते. ह्या प्रकारची सूज, ज्याला एडीमा देखील म्हणतात, अस्वस्थता आणि गतिशीलता कमी करू शकते. जर तुम्हाला सतत सूज दिसली तर, मूळ कारण निश्चित करण्यासाठी डॉक्टरांची मदत घेणे आणि आवश्यक त्या टेस्ट जसे की ब्लड टेस्ट, युरिन टेस्ट, Serum creatinine टेस्ट करणे महत्वाचे आहे.

3. लघवीमध्ये बदल

शरीरातील टाकाऊ पदार्थ आणि एक्सेस लिक्वीड फिल्टर करण्यासाठी किडनी जबाबदार असतात, जे नंतर लघवी म्हणून शरीराबाहेर फेकल्या जाते. म्हणून, लघवीच्या पद्धतींमध्ये कोणतेही बदल किडनीच्या कार्यामध्ये समस्या निर्माण करू शकतात. यामध्ये काही सामान्य चिन्हे आहेत जसे की - 

• वारंवार लघवी होणे, विशेषत: रात्री
• लघवी करण्याची इच्छा निर्माण होणे किंवा लघवी सुरू करण्यात अडचण येणे
• लघवीत रक्त येणे (हेमॅटुरिया)
• लघवीमध्ये फेस किंवा बुडबुडे येणे
• लघवीचे प्रमाण कमी होणे किंवा डार्क रंगाची लघवी येणे

तुम्हाला यापैकी कोणतीही लक्षणे आढळल्यास, त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घेणे गरजेचे आहे, यावर डॉक्टर तुम्हाला काही टेस्ट जसे की ब्लड टेस्ट, युरिन टेस्ट, Serum creatinine टेस्ट करायला सांगतील, ज्यावरून तुम्हाला पूढील उपचार suggest केल्या जाईल.

4. सतत पाठदुखी

किडनीचे नुकसान झालेल्या अनेक व्यक्तींना सतत पाठदुखीची तक्रार असते, ज्यामध्ये साधारणतः पाठीच्या खालच्या भागात किंवा पोटाच्या कडेला वेदना होतात. किडनी रिब केगच्या अगदी खाली स्थित असतात आणि जेव्हा ते प्रभावित होतात तेव्हा ते या भागात अस्वस्थता निर्माण करू शकतात. हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की सर्व पाठदुखी हे किडनीच्या नुकसानाचे लक्षण असतेच असे नाही, परंतु या लेखात नमूद केलेल्या इतर लक्षणांसह ते असल्यास, पुढील तपासणी करणे आवश्यक आहे.

• ब्लड टेस्ट
• युरिन टेस्ट
• Serum creatinine टेस्ट

5. मळमळ, उलट्या आणि भूक न लागणे

किडनीच्या नुकसानीमुळे मळमळ, उलट्या आणि भूक न लागणे यासारखी गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल लक्षणे देखील दिसू शकतात. किडनीच्या बिघडलेल्या कार्यामुळे शरीरात विषारी लिक्वीड जमा झाल्यामुळे पाचन तंत्रात अडथळे निर्माण होऊ शकतात, परिणामी ही लक्षणे दिसून येतात. किडनीच्या नुकसानीच्या इतर लक्षणांसह तुम्हाला सतत गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल त्रास होत असल्यास, वैद्यकीय सल्ला घेणे महत्वाचे आहे.

6. श्वास लागणे

निरोगी किडनी शरीरातील लिक्वीड आणि इलेक्ट्रोलाइट्सचे संतुलन राखण्यासाठी मुख्य भूमिका बजावतात, ज्यामध्ये लाल रक्तपेशींच्या निर्मितीचे काम देखील समाविष्ट आहे. जेव्हा किडनी खराब होतात, परिणामी असंतुलनामुळे ऑक्सिजन वाहून नेण्याची क्षमता कमी होते, ज्यामुळे श्वासोच्छवासाचा त्रास होतो. तुमचा श्वास रोखण्यासाठी तुम्हाला वारंवार त्रास होत असल्यास, मूळ कारण निश्चित करण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे.

किडनी खराब होण्याची आणखी काही रेअर कारणे आहेत

दीर्घकालीन किडनी खराब होण्याची दोन प्रमुख कारणे म्हणजे मधुमेह आणि उच्च रक्तदाब.

अनियंत्रित मधुमेह आणि उच्च रक्तदाब असलेल्या व्यक्तींना दीर्घकालीन किडनी निकामी होण्याची शक्यता वाढते.

किडनीला रक्त पुरवठ्यात अडथळा आल्याने किडनी निकामी होऊ शकते. याव्यतिरिक्त, किडनी स्टोनमुळे देखील किडनी निकामी होऊ शकते.

जर तुम्हाला क्रॉनिक ग्लोमेरुलोनेफ्रायटिसचा अनुभव येत असेल, तर तुम्हाला तुमच्या चेहऱ्यावर आणि हातावर सूज येऊ शकते आणि शेवटी किडनी हळूहळू योग्यरित्या काम करणे बंद करेल. ही स्थिती संसर्गामुळे, तसेच रासायनिक खते, अन्नातील कीटकनाशके, अन्नातील भेसळ आणि अन्न रंगांच्या हानिकारक प्रभावांमुळे होऊ शकते. याव्यतिरिक्त, मद्यपान आणि धूम्रपानाचे व्यसन असलेल्या व्यक्तींना किडनी खराब होण्याचा धोका जास्त असतो. विशिष्ट प्रतिजैविक किंवा वेदनाशामक औषधांचा अतिवापर केल्याने देखील किडनी खराब किंवा निकामी होऊ शकतात. किडनीतील स्टोन युरिनरी ट्रॅक्ट मध्ये अडथळा आणून किडनी खराब होण्यास कारणीभूत ठरतात आणि त्यामुळे किडनीमध्ये सूज निर्माण करतात, ज्यामुळे किडनीच्या कार्यावर negative इफेक्ट होतो. लघवीतील स्टोन वर वेळेवर उपचार करणे आवश्यक आहे, अन्यथा ते खूप मोठी अडचण निर्माण करू शकतात.

निष्कर्ष

किडनीच्या नुकसानीच्या लक्षणांकडे कधीही दुर्लक्ष केले जाऊ नये, कारण लवकर ओळख आणि हस्तक्षेप किडनीचे कार्य टिकवून ठेवण्यास आणि पुढील नुकसान टाळण्यास मदत करू शकतात. जर तुम्हाला सतत थकवा, सूज, लघवीमध्ये बदल, पाठदुखी, गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल लक्षणे किंवा श्वासोच्छवासाचा त्रास जाणवत असेल तर डॉक्टरांची मदत घेणे महत्वाचे आहे. हेल्थकेअर प्रोफेशनल तुमच्या लक्षणांचे मूल्यांकन करू शकतो, आवश्यक टेस्ट जसे की ब्लड टेस्ट, युरिन रुटीन टेस्ट, Serum creatinine टेस्ट करू शकतो आणि किडनीच्या नुकसानीचे प्रभावीपणे मॅनेज करण्यासाठी योग्य उपचार देऊ शकतो. लक्षात ठेवा, तुमच्या किडनीचे आरोग्य सर्वात महत्त्वाचे आहे आणि त्यामुळे लक्षणांप्रति जागरुक राहणे हे तुमच्या शरीरासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.