Anemia Meaning in Marathi: कारणे, लक्षणे आणि उपचार
Medically Reviewed By
Prof. Ashok Rattan
Written By Muskan Taneja
on Sep 25, 2024
Last Edit Made By Muskan Taneja
on Sep 25, 2024
कधी तुम्ही असा विचार केला आहे का, "काहीच काम केलं तरी इतका थकवा का वाटतोय?" किंवा थोडं चाललं तरी धाप का लागतेय? हे तुमच्या शरीराने दिलेलं एक इशारा असू शकतो, आणि याच्यामागे अॅनिमिया असण्याची शक्यता आहे.
अॅनिमिया म्हणजे काय?
अॅनिमिया म्हणजे तुमच्या शरीरात पुरेशा लाल रक्तपेशी नसणं. लाल रक्तपेशींच्या आत हिमोग्लोबिन नावाचा प्रोटीन असतो, जो आपल्या शरीरात ऑक्सिजन पोहोचवण्याचं काम करतो. जेव्हा हिमोग्लोबिनची पातळी कमी होते, तेव्हा शरीराला पुरेसा ऑक्सिजन मिळत नाही. यामुळे तुम्हाला थकवा, जीव गुदमरल्यासारखं वाटणं, किंवा कामात उत्साह कमी होतो.
राष्ट्रीय कौटुंबिक आरोग्य सर्वेक्षण (NFHS) 5 (2019-21) नुसार, अशक्तपणा खालील प्रकारे वेगवेगळ्या गटांना प्रभावित करतो:
- 25% पुरुषांना (वय 15-49 वर्षे) अशक्तपणा असतो.
- 57% स्त्रिया (15-49 वर्षे वयोगटातील) अशक्त आहेत.
- 31.1% किशोरवयीन मुलांमध्ये (15-19 वर्षे वयोगटातील) अशक्तपणा आहे.
- 59.1% किशोरवयीन मुली (15-19 वर्षे वयोगटातील) अशक्तपणाने ग्रस्त आहेत.
- 52.2% गरोदर स्त्रिया (वय 15-49 वर्षे) अशक्तपणाने त्रस्त आहेत.
- 67.1 % मुले (6-59 महिने वयोगटातील) अशक्त आहेत.
यावरून असे दिसून येते की स्त्रिया, मुली, गरोदर स्त्रिया आणि लहान मुलांमध्ये पुरुष आणि मुलांच्या तुलनेत अशक्तपणाचे प्रमाण जास्त आहे.
अॅनिमिया होण्याची कारणं
अॅनिमिया होण्याची अनेक कारणं असू शकतात. काही कारणं साधी आहेत, तर काही जरा गुंतागुंतीची. चला, काही प्रमुख कारणं पाहूया:
- लोहाची कमतरता: आपल्या शरीराला हिमोग्लोबिन तयार करण्यासाठी लोह आवश्यक असतं. लोह कमी असलं, तर हिमोग्लोबिन तयार होत नाही.
- व्हिटॅमिन बी12 आणि फॉलिक अॅसिडची कमतरता: या घटकांमुळे शरीर नवीन रक्तपेशी तयार करू शकतं. जर त्यांची कमतरता असेल, तर अॅनिमिया होण्याचा धोका वाढतो.
- रक्तस्राव: जास्त मासिक पाळी, अपघात किंवा सर्जरि यामुळे जर शरीरातलं रक्त कमी झालं, तर अॅनिमिया होतो.
- आनुवंशिक आजार: काही जणांना अनुवांशिक कारणांमुळे सिकल सेल अॅनिमिया किंवा थॅलसेमिया होतो.
- गर्भधारणा - गर्भधारणेदरम्यान महिलांनाही जास्त धोका असतो, अशा वेळी जेव्हा शरीराला तुमच्या शरीराला आणि तुमच्या बाळाच्या वाढीला आधार देण्यासाठी सामान्यपेक्षा जास्त लोह आवश्यक असते. खरं तर, स्त्रियांना गरोदरपणात लोहाच्या प्रमाणापेक्षा दुप्पट प्रमाणात लोहाची आवश्यकता असते जसे की ते गरोदर नसताना करतात, म्हणूनच प्रसवपूर्व विटामिन मध्ये अतिरिक्त लोह असते.
अॅनिमियाची लक्षणं
सुरुवातीला अॅनिमियाची लक्षणं फार सौम्य असू शकतात. पण जसजसा हिमोग्लोबिनचा स्तर कमी होतो, तसतसं लक्षणं गंभीर होतात:
- सतत थकल्यासारखं वाटणं
- फिकट गुलाबी त्वचा: हे पांढऱ्या त्वचेवर अधिक लक्षणीय असू शकते
- श्वास घेण्यास त्रास होणं
- डोकं दुखणं किंवा चक्कर येणं
- हलकेपणा: विशेषतः उभे असताना
- ठिसूळ नखे: अशक्तपणाचे आणखी एक सामान्य लक्षण
- हृदय गती: वाढलेली हृदय गती टाकीकार्डिया म्हणून ओळखली जाते
- जीभ: घसा किंवा सुजलेली जीभ हे लोहाच्या कमतरतेच्या अशक्तपणाचे लक्षण आहे.
- पिका: बर्फासारखे असामान्य पदार्थ खाण्याची इच्छा
- मासिक पाळीत रक्तस्त्राव: स्त्रियांमध्ये असामान्य किंवा वाढलेला मासिक रक्तस्त्राव हे अशक्तपणाचे लक्षण आहे.
अॅनिमियाचे प्रकार
अॅनिमियाचे वेगवेगळे प्रकार असतात, आणि त्यांची कारणे व उपचार पद्धती वेगवेगळ्या असू शकतात:
- लोह-क्षय अॅनिमिया (Iron Deficiency Anemia): ही सर्वात सामान्य प्रकारची अॅनिमिया आहे, जी शरीरातील लोहाच्या अभावामुळे होते. महिलांमध्ये मासिक पाळीमुळे किंवा गर्भधारणेमध्ये लोहाची कमतरता होण्याची शक्यता जास्त असते.
- मेगालोब्लास्टिक अॅनिमिया (Megaloblastic Anemia): ही अॅनिमिया फॉलिक अॅसिड किंवा व्हिटॅमिन बी12च्या कमतरतेमुळे होते. यामध्ये लाल रक्तपेशी सामान्य आकाराच्या तुलनेत मोठ्या होतात.
- सिकल सेल अॅनिमिया (Sickle Cell Anemia): ही आनुवंशिक अॅनिमिया आहे, ज्यामध्ये लाल रक्तपेशींचा आकार बदलतो आणि त्या चंद्रकोरीसारख्या होतात. त्यामुळे त्या पेशी सहजपणे तुटतात, ज्यामुळे अॅनिमिया होते.
- अप्लास्टिक अॅनिमिया (Aplastic Anemia): हा प्रकार दुर्बळ असतो. शरीर नवीन रक्तपेशी तयार करणे थांबवते किंवा खूपच कमी प्रमाणात तयार करते. या प्रकारात लवकर उपचार करणे अत्यंत महत्त्वाचे असते.
- हेमोलिटिक अॅनिमिया (Hemolytic Anemia): या प्रकारात लाल रक्तपेशी वेळेआधी नष्ट होतात, ज्यामुळे शरीरात ऑक्सिजनची कमतरता होते.
लोह महत्वाचे का आहे?
गोष्टी आहेत. एक, एकतर तुमच्या शरीरात ऑक्सिजनयुक्त रक्त संपूर्ण शरीरात वाहून नेण्यासाठी पुरेशा लाल रक्तपेशी नाहीत किंवा तुमच्याकडे असलेल्या लाल रक्तपेशी ऑक्सिजन योग्य प्रकारे वाहून नेत नाहीत. आणि जसे आपल्याला माहित आहे की ऑक्सिजन आपल्यासाठी खूप महत्वाचा आहे. जर आपल्या शरीराला आवश्यक असलेला ऑक्सिजन मिळत नसेल तर आपल्याला नक्कीच अशक्तपणा जाणवतो.
महत्त्वाचा भाग म्हणजे RBC मध्ये हिमोग्लिबिन नावाचे लाल रंगद्रव्य असते जे लोहयुक्त प्रथिने असते. हिमोग्लोबिन तुमच्या लाल रक्तपेशींना तुमच्या फुफ्फुसातून तुमच्या शरीराच्या इतर भागात रक्त वाहून नेण्यास मदत करते. चांगल्या हिमोग्लोबिनसाठी तुमच्या शरीराला जास्त लोह आवश्यक आहे. जर तुमच्याकडे पुरेसे लोह नसेल तर तुमचे शरीर हिमोग्लोबिन तयार करू शकणार नाही म्हणून तुम्हाला ॲनिमियाचा त्रास होतो.
अॅनिमिया सुधारण्यासाठी आहारात काय बदल करायचे?
तुम्ही तुमच्या आहारात काही सोपे बदल करून अॅनिमिया कमी करू शकता. लोह, व्हिटॅमिन बी12 आणि फॉलिक अॅसिड असणारे पदार्थ खाणं खूप महत्वाचं आहे. काही उदाहरणं:
- लोहयुक्त पदार्थ: पालक, राजमा, मसूर, बदाम, चिकन, मासे.
- व्हिटॅमिन बी12चे स्त्रोत: अंडी, दूध, दही, मासे.
- फॉलिक अॅसिडचे स्त्रोत: सफरचंद, केळी, संत्री, कडधान्यं.
अॅनिमियापासून बचाव कसा करायचा?
- समतोल आहार घ्या: लोह, बी12, आणि फॉलिक अॅसिडयुक्त पदार्थांचा आहारात समावेश करा.
- पुरेसं पाणी प्या: शरीराचं रक्ताभिसरण सुधारण्यासाठी पाणी आवश्यक आहे.
- नियमित तपासणी करा: लक्षणं जाणवत असतील, तर वेळ न घालवता डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
अॅनिमिया होतोय कसं ओळखायचं?
जर तुम्हाला वरची लक्षणं जाणवत असतील, तर डॉक्टरांशी बोलून काही साध्या रक्तचाचण्या कराव्या लागतील. काही प्रमुख चाचण्या:
- हिमोग्लोबिन (Hb) टेस्ट : यात हिमोग्लोबिनची पातळी आणि लाल रक्तपेशींची संख्या तपासली जाते.
- फेरिटिन टेस्ट: शरीरातील लोहाचं प्रमाण कळण्यासाठी ही चाचणी उपयोगी आहे.
- व्हिटॅमिन बी12 आणि फॉलिक अॅसिड टेस्ट: यांमध्ये या पोषक तत्त्वांची पातळी मोजली जाते.
शेवटी लक्षात ठेवा
अॅनिमिया हे साधं वाटत असलं तरी त्यावर लक्ष ठेवणं आवश्यक आहे. योग्य आहार, जीवनशैली आणि डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यास तुम्ही पूर्णपणे निरोगी होऊ शकता. थकवा किंवा दुर्बलता जाणवत असल्यास दुर्लक्ष करू नका – कारण कधी कधी छोट्या समस्या मोठ्या होण्याआधी त्यांचं निदान करणं महत्वाचं असतं!
