थायरॉईड विकार प्रचलित आहेत आणि जगभरातील लाखो लोकांना हा विकार आहे. मानेमध्ये स्थित थायरॉईड ग्रंथी विविध शारीरिक कार्य घडवून आणण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते. जेव्हा ही ग्रंथी जास्त प्रमाणात किंवा अपुरी प्रमाणात हार्मोन्स तयार करते, तेव्हा यामुळे विविध लक्षणे आणि आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात. थायरॉईड शी निगडित समस्या लवकर ओळखण्यासाठी आणि प्रभावी व्यवस्थापनासाठी सामान्य चिन्हे आणि लक्षणे ओळखणे आवश्यक आहे. या लेखात, आम्ही थायरॉईड ची लक्षणे कोणती आणि त्यांना कसे ओळखावे याबद्दल चर्चा करणार आहोत.

थायरॉईड ग्रंथी आणि त्याचे कार्य

लक्षणे जाणून घेण्यापूर्वी, थायरॉईड ग्रंथीचे महत्त्व समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. थायरॉईड ग्रंथी हार्मोन्स तयार करते जे मेटाबॉलिसम, वाढ, विकास आणि शरीराचे तापमान नियंत्रित करते. हे हार्मोन्स हृदय, मेंदू, मूत्रपिंड आणि यकृत यांसारख्या महत्त्वाच्या अवयवांवर थेट परिणाम करतात.

थायरॉईड विकारांचे प्रकार

थायरॉईड ग्रंथी, मानेच्या पायथ्याशी असलेली फुलपाखराच्या आकाराची लहान ग्रंथी, शरीरातील मेटाबॉलिसम नियंत्रित करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. तथापि, ही ग्रंथी अनेक विकारांना बळी पडते ज्यामुळे त्याचे सामान्य कार्य होण्यास अडथळे निर्माण होऊ शकते. लवकर निदान आणि योग्य उपचारांसाठी विविध प्रकारचे थायरॉईड विकार समजून घेणे आवश्यक आहे. या लेखात, आम्ही थायरॉईड विकारांचे विविध प्रकार आणि त्यांची लक्षणे या विषयी विस्तृत जाणून घेऊया.

1. हायपोथायरॉईडीझम

हायपोथायरॉईडीझम हा एक सामान्य थायरॉईड विकार आहे जो अक्रियाशील थायरॉईड ग्रंथीद्वारे दर्शविला जातो. जेव्हा थायरॉईड पुरेसे थायरॉईड हॉर्मोन्स तयार करत नाही तेव्हा ही स्थिती उद्भवते, परिणामी मेटाबॉलिज्म मंद होतो. हायपोथायरॉईडीझमच्या काही सामान्य लक्षणांमध्ये थकवा, वजन वाढणे, कोरडी त्वचा, थंड संवेदनशीलता, नैराश्य आणि बद्धकोष्ठता यांचा समावेश होतो. हाशिमोटोचा थायरॉइडायटीस हा एक ऑटोईम्युन रोग आणि हायपोथायरॉईडीझमचे सर्वात सामान्य कारण आहे.

2. हायपरथायरॉईडीझम

हायपरथायरॉईडीझम हा हायपोथायरॉईडीझमच्या उलट आहे, जेथे थायरॉईड ग्रंथी अतिक्रियाशील होते आणि थायरॉईड हार्मोन्स ची जास्त प्रमाणात निर्मिती होते. ही स्थिती शरीरातील मेटाबॉलिसम गतिमान करते, ज्यामुळे वजन कमी होणे, हृदय गती वाढणे, चिंता, अस्वस्थता, उष्णता आणि हात थरथरणे यासारखी लक्षणे दिसू लागतात. ग्रेव्हस रोग हा एक स्वयंप्रतिकार विकार आणि हायपरथायरॉईडीझमचे सर्वात सामान्य कारण आहे.

3. थायरॉईडायटीस

थायरॉइडायटिस म्हणजे थायरॉईड ग्रंथीची जळजळ, ज्यामुळे त्याच्या हॉर्मोन उत्पादनात तात्पुरता किंवा कायमचा अडथळा येऊ शकतो. थायरॉईडायटीसचे अनेक प्रकार आहेत, जसें की –

3.1 हाशिमोटोचा थायरॉइडायटिस

हाशिमोटोचा थायरॉईडायटिस हा एक ऑटोइम्यून विकार आहे ज्यामध्ये शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती चुकून थायरॉईड ग्रंथीवर हल्ला करते. यामुळे दीर्घकाळ जळजळ होते आणि ग्रंथीचा अंततः नाश होतो, परिणामी हायपोथायरॉईडीझम होतो. हाशिमोटोचा थायरॉईडायटीस स्त्रियांमध्ये अधिक सामान्य आहे आणि बहुतेकदा कुटुंबांमध्ये असू शकतो.

3.2 प्रसुतिनंतर थायरॉइडायटीस

बाळंतपणानंतर काही स्त्रियांमध्ये प्रसुतिपश्चात थायरॉईडायटीस होतो. हे सामान्यत: हायपरथायरॉईडीझमच्या अल्प कालावधीपासून सुरू होते, त्यानंतर हायपोथायरॉईडीझमचा कालावधी येतो. नेमके कारण अज्ञात असले तरी ते आतील स्वयंप्रतिकार घटकांशी संबंधित असल्याचे मानले जाते.

3.3 सबॅक्युट थायरॉइडायटीस

सबॅक्युट थायरॉइडायटीस ही थायरॉईड ग्रंथीच्या व्हायरल इन्फेक्शनमुळे उद्भवणारी तात्पुरती स्थिती आहे. हे सहसा वरच्या श्वसनमार्गाच्या संसर्गाचे अनुसरण करते आणि मानदुखी, ताप आणि वाढलेले थायरॉईड द्वारे दर्शविले जाते. ही स्थिती सहसा काही महिन्यांत स्वतःहून सुटते.

थायरॉईड विकारांची सामान्य लक्षणे

थायरॉईड विकार विविध मार्गांनी प्रकट होऊ शकतात आणि थायरॉईड अतिक्रियाशील (हायपरथायरॉईडीझम) किंवा अंडरएक्टिव्ह (हायपोथायरॉईडीझम) यावर अवलंबून लक्षणे बदलू शकतात. थायरॉईड ची लक्षणे लक्षात येताच थायरॉईड चाचणी जसे की Thyroid Antibodies Panel टेस्ट

करून घ्यावे.

1. थकवा आणि अशक्तपणा

थायरॉईड विकारांच्या सर्वात सामान्य लक्षणांपैकी एक म्हणजे सतत थकवा आणि अशक्तपणा. थायरॉईडची समस्या असलेल्या व्यक्तींना रात्रभर झोपल्यानंतरही सतत थकवा जाणवतो. त्यांना त्यांचा स्टॅमिना कमी झाल्याचे देखील लक्षात येऊ शकते आणि साधी कार्ये शारीरिकदृष्ट्या कमी होत असतात.

2. वजन बदल

वजनात अस्पष्ट बदल, विशेषतः वजन वाढणे, हे थायरॉईड विकारांचे लक्षण असू शकते. हायपोथायरॉईडीझम, हया एक अक्रियाशील थायरॉईड आहे ज्यात मेटाबॉलिसम कमी होते, ज्यामुळे कमी कॅलरी सेवनाने देखील वजन वाढते. याउलट, हायपरथायरॉईडीझम हा एक अतिक्रियाशील थायरॉईड आहे ज्यात मेटाबॉलिसम वाढते, परिणामी अनपेक्षित वजन कमी होते.

3. केस गळणे

थायरॉईडच्या विकारांमुळे केस गळतीही होऊ शकते. हायपोथायरॉईडीझम असलेल्या लोकांना केस पातळ होणे, कोरडेपणा आणि ठिसूळपणा दिसू शकतो, ज्यामुळे केस गळतात. त्याचप्रमाणे, हायपरथायरॉईडीझम असलेल्यांना जास्त केस गळती होऊ शकते.

4. मूड स्विंग्स

थायरॉईड हॉर्मोन पातळीत चढ-उतारामुळे व्यक्तीच्या भावनिक आरोग्यावर परिणाम होऊ शकतो. हायपोथायरॉईडीझममुळे अनेकदा नैराश्य, दुःख आणि चिडचिड होते, तर हायपरथायरॉईडीझममुळे चिंता, अस्वस्थता आणि मूड बदलू शकतो. हे भावनिक बदल एखाद्या व्यक्तीच्या जीवनाच्या गुणवत्तेवर लक्षणीय परिणाम करू शकतात.

5. थंडी/उष्णता जाणवणे

तापमानाबद्दल असामान्य संवेदनशीलता हे थायरॉईड विकारांचे आणखी एक लक्षण आहे. कमी सक्रिय थायरॉईड असलेल्यांना नेहमी थंडी जाणवू शकते, अगदी उबदार हवामानातही, कारण हायपोथायरॉईडीझम मेटाबॉलिसम कमी करू शकतो आणि शरीराचे तापमान कमी करू शकतो. याउलट, ओव्हरएक्टिव्ह थायरॉईड असलेल्या व्यक्तींमध्ये उष्णता असते आणि जास्त घाम येते.

6. पाचक समस्या

थायरॉईड समस्या पाचन तंत्रावर परिणाम करू शकतात, ज्यामुळे गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल समस्या उद्भवू शकतात. बद्धकोष्ठता हे हायपोथायरॉईडीझमचे एक सामान्य लक्षण आहे, कारण कमी झालेल्या थायरॉईड हॉर्मोन पातळीमुळे पचनक्रिया मंदावते. दुसरीकडे, हायपरथायरॉईडीझममुळे वारंवार आतड्याची हालचाल आणि अतिसार होऊ शकतो.

7. स्नायू आणि सांधेदुखी

स्नायू आणि सांधेदुखी, ज्यांना अनुक्रमे मायल्जिया आणि आर्थ्राल्जिया देखील म्हणतात, ही लक्षणे थायरॉईड विकारांशी संबंधित असू शकतात. हायपोथायरॉईडीझममुळे स्नायू कडक होणे, सूज येणे आणि वेदना होऊ शकतात, ज्यामुळे हालचाली अस्वस्थ होतात. हायपरथायरॉईडीझम, दुसरीकडे, स्नायू कमकुवत आणि थकवा होऊ शकते.

8. मासिक पाळीची अनियमितता

थायरॉईड विकार स्त्रीच्या मासिक पाळीत व्यत्यय आणू शकतात. हायपोथायरॉईडीझम जड आणि अधिक दीर्घ कालावधीसाठी कारणीभूत ठरू शकतो, तर हायपरथायरॉईडीझममुळे हलका आणि क्वचित कालावधी साठी होऊ शकतो. दोन्ही परिस्थिती फर्टीलिटीवर परिणाम करू शकतात आणि गर्भधारणेसाठी वैद्यकीय हस्तक्षेपाची आवश्यकता असू शकते.

9. कोग्निटिव्ह विकनेस

यामध्ये खराब स्मरणशक्ती, लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण आणि मेंदूतील धुके यांचा समावेश होतो, सामान्यतः थायरॉईड विकार असलेल्या व्यक्तींना अनुभव येतो. हायपोथायरॉईडीझम संज्ञानात्मक कार्य मंद करू शकतो, तर हायपरथायरॉईडीझममुळे विचारांची शर्यत आणि लक्ष केंद्रित करण्यास अडचण येऊ शकते.

10. मानेची सूज

काही प्रकरणांमध्ये, थायरॉईड विकार असलेल्या व्यक्तींना सूज किंवा मानेचा आकार वाढलेला दिसून येतो, ज्याला गोइटर म्हणतात. हे दिसणारे लक्षण थायरॉईडच्या आतील स्थितीमुळे उद्भवू शकते आणि त्यामुळे अस्वस्थता आणि गिळण्यात किंवा श्वास घेण्यास त्रास होऊ शकतो.

थायरॉईड विकार ओळखणे: वैद्यकीय सल्ला केव्हा घ्यावा

वेळेवर निदान आणि उपचारांसाठी थायरॉईड विकाराची लक्षणे ओळखणे महत्त्वाचे आहे. तुम्हाला सततचा थकवा, अस्पष्ट वजन बदल, तीव्र मूड स्विंग्स, तापमान संवेदनशीलता, केस आणि त्वचेत बदल, हृदय गती अनियमितता या सारखी लक्षणे आढळल्यास, हेल्थकेअर प्रोफेशनलचा सल्ला व थायरॉईड चाचणी करून घ्यावे.

निष्कर्ष

थायरॉईड विकारांची लक्षणे लवकर ओळखणे आणि त्वरित वैद्यकीय हस्तक्षेप करणे आवश्यक आहे. थायरॉईड अतिक्रियाशील किंवा कमी क्रियाशील आहे यावर अवलंबून लक्षणे बदलू शकतात, परंतु थकवा, वजनातील बदल, तापमान संवेदनशीलता आणि मूड बदलणे यासारख्या सामान्य निर्देशकांना ओळखणे महत्त्वाचे आहे. जर तुम्हाला यापैकी कोणतीही लक्षणे सतत जाणवत असतील तर, योग्य मूल्यांकन आणि निदानासाठी हेल्थकेअर व्यावसायिकांशी सल्लामसलत करणे उचित आहे. वेळेवर हस्तक्षेप करून, थायरॉईड विकार प्रभावीपणे व्यवस्थापित केले जाऊ शकते.