डोक्याच्या मागील बाजूस दुखणे उपाय – कारणे आणि प्रभावी घरगुती उपचार

डोकेदुखी ही एक अत्यंत सामान्य समस्या आहे, परंतु डोक्याच्या मागच्या बाजूला (म्हणजेच मानेच्या वर, खांद्याच्या जवळच्या भागात) होणारी दुखापत अनेकदा लोकांना फारच अस्वस्थ करते. या प्रकारातील डोकेदुखी अनेक वेळा अचानक सुरू होते, तर काही वेळा ती दीर्घकाळ राहते.
यामुळे झोपेवर परिणाम होतो, कामावर लक्ष लागत नाही, आणि मूडही बिघडतो.

पण काळजी करू नका अनेक साधे उपाय आणि बदल करून या वेदनेवर मात करता येते.

डोक्याच्या मागील बाजूस दुखणे म्हणजे काय?

डोक्याच्या मागील बाजूला म्हणजेच मानेजवळ किंवा खांद्याच्या वरच्या भागात जी वेदना होते, ती अनेक कारणांमुळे उद्भवू शकते. ही वेदना हलकी असू शकते किंवा एखाद्या ठिकाणी खूप तीव्रही जाणवू शकते. काही वेळा ती डोक्याच्या पुढील भागातही पसरण्याची शक्यता असते.

डोक्याच्या मागील बाजूस होणाऱ्या डोकेदुखीची मुख्य कारणं

डोक्याच्या मागच्या भागात होणारी वेदना ही अनेक कारणांमुळे होऊ शकते. वेदनेचा प्रकार आणि तिचं स्थान पाहून त्यामागचं नेमकं कारण ओळखता येऊ शकतं. खाली या प्रकारच्या डोकेदुखीची काही प्रमुख कारणं दिली आहेत:

1. तणावजन्य डोकेदुखी (Tension Headache)

डोक्याच्या मागील भागात होणाऱ्या डोकेदुखीचं सर्वात सामान्य कारण म्हणजे तणाव. या प्रकारची वेदना कपाळ, मान आणि डोक्याच्या मागील भागात जाणवते आणि ती साधारणपणे ३० मिनिटांपासून ७ दिवसांपर्यंत टिकू शकते.
हे डोकेदुखी तणाव, झोपेची कमतरता, थकवा आणि पाण्याचं अपुरं सेवन यामुळे वाढू शकतं.

2. मायग्रेन (Migraine)

मायग्रेनच्या वेदना डोक्याच्या एका बाजूने सुरू होऊन, कानावरून डोक्याच्या मागे जातात.
लक्षणांमध्ये:

• मळमळ आणि उलटी
• जोरात धडकणाऱ्या वेदना
• प्रकाश किंवा आवाजाची संवेदनशीलता
• डोळ्यांतून पाणी येणं
• यांचा समावेश होतो

3. क्लस्टर डोकेदुखी (Cluster Headache)

हा प्रकार थोडा दुर्मिळ असला तरी अतिशय तीव्र वेदना निर्माण करतो. क्लस्टर डोकेदुखी विशिष्ट कालावधीमध्ये वारंवार येते. यामध्ये डोक्याच्या एका बाजूला किंवा मागच्या भागात झणझणीत वेदना जाणवते आणि ती आठवड्यांपासून महिन्यांपर्यंत चालू राहू शकते.

4. चुकीची बसण्याची स्थिती (Poor Posture)

दिवसभर चुकीच्या पोस्चरमध्ये बसल्याने मानेवर, खांद्यावर आणि पाठीवर ताण येतो, ज्यामुळे डोक्याच्या मागच्या भागात दुखायला लागतं.
हलकी धडधड, जडपणा आणि मानेत ताण जाणवतो.

5. सांधेदुखी / संधिवात (Arthritis)

गर्दन आणि खांद्याच्या सांध्यात सुज येणे म्हणजे संधिवाताचा एक प्रकार. अशा वेळी मान हलवताना किंवा वाकताना डोक्याच्या मागच्या भागात वेदना जाणवते. हलचाल केल्यावर वेदना वाढते.

6. सर्व्हायकल डोकेदुखी (Cervicogenic Headache)

सर्व्हायकल स्पाईनमध्ये (म्हणजे मानेच्या हाडांमध्ये) जर हर्नियेटेड डिस्क असेल, तर ती डोकेदुखीचं कारण ठरते.
सर्वसामान्यतः ही वेदना डोक्याच्या मागून सुरू होते आणि डोळ्यांमागे किंवा टेंपल्सपर्यंत जाऊ शकते.
अशा वेळी झोपताना वेदना जास्त जाणवते.

7. कमी दाबाची डोकेदुखी (Low Pressure Headache)

ही डोकेदुखी मेंदूतील आणि मणक्याच्या भागातील द्रव कमी झाल्याने होते. स्पायनल फ्लुइड कमी झाल्यास किंवा शस्त्रक्रियेच्या वेळी तो गळाल्यास अशी वेदना होऊ शकते.
ही वेदना अचानक सुरू होते आणि अनेक वेळा झुकताना किंवा उठताना तीव्र होऊ शकते.

8. ऑस्सिपिटल न्यूराल्जिया (Occipital Neuralgia)

हा एक विकार आहे, ज्यामध्ये मणक्यापासून डोक्यापर्यंत असलेल्या नसांमध्ये जळजळ किंवा दाह होतो.
या वेदना मानेच्या खालीपासून सुरू होऊन खोपडीच्या वरच्या भागापर्यंत पोहोचतात.
या वेदना झणझणीत, चुभणार्‍या स्वरूपाच्या असतात आणि हलकी स्पर्शसुद्धा त्रासदायक वाटतो.

डोक्याच्या मागच्या भागातील वेदनेची लक्षणं

डोक्याच्या मागच्या बाजूस होणारी डोकेदुखी ही वेगवेगळ्या कारणांमुळे उद्भवू शकते, आणि तिची लक्षणंही त्या कारणांवर अवलंबून बदलू शकतात. काही वेळा ही वेदना सौम्य असते, तर काही वेळा ती तीव्र होऊन रोजच्या जीवनावर परिणाम करू शकते. खाली अशा वेदनेची काही सामान्य लक्षणं दिली आहेत:

1. हलका थरथराट किंवा धडधडणारी वेदना

अनेक लोक डोक्याच्या मागच्या बाजूला सौम्य धडधड, जडपणा किंवा सतत थरथराट असं काहीतरी जाणवण्याची तक्रार करतात.

2. संपूर्ण डोकं घट्ट बांधल्यासारखं वाटणं

तणावजन्य डोकेदुखीमुळे डोक्याच्या भोवती एक कसा पट्टा घट्ट बांधल्यासारखं वाटू शकतं. ही वेदना डोक्याच्या मागे सुरुवात होऊन पूर्ण कपाळाभर पसरते.

3. मानेत अकड व ताण

डोक्याच्या मागच्या वेदनेसोबत मानेत stiffness (अकड) जाणवते, जी मांसपेशींच्या ताणामुळे किंवा मानेच्या हाडांमधील समस्यांमुळे होते.

4. वेदना इतर भागात पसरणं

कधी कधी वेदना केवळ डोक्यापुरती मर्यादित राहत नाही, तर ती मानेत, खांद्यामध्ये किंवा पाठीच्या वरच्या भागातही पसरते.

5. डोक्याच्या एका बाजूला जास्त वेदना

जसे काही न्यूरोलॉजिकल समस्यांमध्ये (जसे ऑस्सिपिटल न्यूराल्जिया) डोक्याच्या एका बाजूला तीव्र झणझणीत वेदना जाणवते.

6. प्रकाश आणि आवाज सहन न होणं

जर ही वेदना मायग्रेनशी संबंधित असेल, तर उजेड किंवा आवाज जरा जरी जास्त झाला तरी त्रास वाढतो. याला फोटोफोबिया आणि फोनोफोबिया म्हणतात.

7. मळमळ व उलटी होणे

मायग्रेनमुळे अनेकांना मळमळ, उलटीसारखा त्रास होतो. डोकं भारी वाटणं, खाण्याची इच्छा न होणं हे लक्षणं सामान्य असतात.

8. दृष्टी असमर्थता

काही प्रकारच्या डोकेदुखींमध्ये (विशेषतः मायग्रेन) अचानक डोळ्यासमोर अंधार येणं, झगमगाट दिसणं किंवा दृष्टि धुसर होणं शक्य आहे.

9. नाकाभोवती जडपणा (साइनस प्रेशर)

जर ही वेदना साइनसशी संबंधित असेल, तर डोळ्यांच्या खालच्या भागात, कपाळात आणि नाकाभोवती जडपणा जाणवतो.

10. डोकं हलवल्यावर वेदना वाढणं

काही वेळा मानेची हालचाल, झुकणं किंवा डोकं फिरवल्यावर वेदना अधिक तीव्र होते. हे विशेषतः मानेच्या मांसपेशी किंवा हाडांशी संबंधित असतं.

11. झणझणीत, चुभणारी वेदना

कधी कधी, डोक्याच्या मागच्या भागात अचानक झणझणीत किंवा करंटासारखी वेदना जाणवते. हे लक्षण नसांच्या तक्रारींमुळे, जसं की न्यूराल्जिया, होऊ शकतं.

घरगुती आणि नैसर्गिक उपाय

1. गरम पाण्याची पट्टी- एक स्वच्छ टॉवेल गरम पाण्यात भिजवून मानेवर १०-१५ मिनिटे ठेवा. यामुळे स्नायू सैल होतील आणि वेदना कमी होईल.
2. स्नायू आरामदायक मसाज- हळुवारपणे नारळ किंवा तिळाच्या तेलाने मानेवर मालिश केल्याने रक्तप्रवाह सुधारतो आणि वेदना कमी होते.
3. सोडा टाळा, पाणी वाढवा- डिहायड्रेशन टाळण्यासाठी दररोज किमान ८-१० ग्लास पाणी प्या. कॅफीनयुक्त किंवा कार्बोनेटेड पेये कमी करा.
4. झोपेचं व्यवस्थापन करा- रोज एकसंध ७-८ तासांची झोप आवश्यक आहे. झोपेचं वेळापत्रक निश्चित ठेवा.
5. योग आणि स्ट्रेचिंग- प्रत्येक दिवशी हलकी योगासने जसे की भुजंगासन, माकडासन, ताडासन केल्याने मानेचे स्नायू बळकट होतात.
6. संगीत किंवा ध्यान- तणाव कमी करण्यासाठी सौम्य संगीत ऐकणे किंवा ध्यानधारणा करणे फायदेशीर आहे.

आहारातील बदल

खाण्यात समाविष्ट करा:

पौष्टिक घटक	स्रोत	फायदे
मॅग्नेशियम	भाजीपाला, बदाम, केळी	स्नायूंना आराम मिळतो
ओमेगा-३ फॅटी अ‍ॅसिड	अक्रोड, फ्लॅक्ससीड	सूज कमी करते
पाणी	साधं पाणी, नारळपाणी	डिहायड्रेशनपासून बचाव
जीवनसत्त्व B12	दूध, अंडी	मज्जातंतूंना बळकट करतं

डोक्याच्या मागील बाजूस होणारी वेदना ही आजार नसून अनेक वेळा जीवनशैलीतील चुकांमुळे उद्भवणारी एक अवस्था असते. नियमित व्यायाम, पोषणयुक्त आहार, योग्य झोप, आणि कामाच्या पद्धतीत बदल करून आपण ही समस्या दूर करू शकतो.
परंतु, वेदना सातत्याने राहत असल्यास किंवा इतर लक्षणे (उलटी, ताप, अर्धांगवायू) जाणवत असल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.